Odmiana nazw polskich miejscowości przez przypadki
Odmiana toponimów, czyli nazw miejscowych, może przysporzyć sporych problemów nawet rodowitym Polakom. Choć podstawowa zasada deklinacji mówi, że nazwy miejscowe odmienia się jak słowa pospolite tego samego rodzaju gramatycznego i tak samo zakończone, to w przypadku niektórych nazw ta zasada zawodzi. Wynika to z faktu, że do prawidłowej odmiany nazwy miejscowości często trzeba znać genezę tej nazwy, a o oficjalnej formie odmiany decyduje w większości przypadków miejscowy zwyczaj, czyli wersja, której używają mieszkańcy danej miejscowości. Miejscowości mogą posiadać nazwy jednoczłonowe i dwu lub wieloczłonowe.
Odmiana nazw jednoczłonowych
Odmiana nazw miejscowości zawierających tylko jeden człon w nazwie nie powinna sprawiać większych problemów (poza kilkoma wyjątkami).
Nazwy w formie rzeczowników odmieniamy zwykle jak rzeczowniki np.:
Jednak część nazw miejscowych w dopełniaczu nie będzie miała typowej końcówki rzeczownikowej jak np. Kraków, część będzie miała końcówkę twardą jak np. Chełm, a inne końcówkę miękką jak np. Oświęcim.
Niektóre nazwy miejscowości pomimo, że przypominają przymiotniki będą miały odmianę rzeczownikową np:
Większość nazw w formie przymiotników odmieniamy jak przymiotniki np.: Odmianę przymiotnikową będą miały również nazwy miast zakończone na -e, z wyjątkiem narzędnika i miejscownika np.:Są również nazwy miejscowości zakończone na -y występujące w liczbie mnogiej mające w dopełniaczu końcówkę -ów bądź brak końcówki np.:
Jak utworzyć przymiotnik i nazwy mieszkańców?
Przymiotniki od nazw miejscowych jednoczłonowych tworzymy podobnie jak przymiotniki od odpowiadających im słów pospolitych dodając do podstawy końcówkę -ski/-ska/-skie, -cki/-cka/-ckie, -dzki/-dzka/-dzkie. Różnice wynikają najczęściej ze stosowanych regionalizmów bądź zwyczajów językowych.
- Zabrze - zabrzański, zabrzańska, zabrzańskie
- Białystok - białostocki, białostocka, białostockie
- Kielce - kielecki, kielecka, kieleckie
- Łódź - łódzki, łódzka, łódzkie
- Stargard - stargardzki, stargardzka, stargardzkie
- Szczecin - szczeciński, szczecińska, szczecińskie ale
- Szczecinek - szczecinecki, szczecinecka, szczecineckie
- Szczecinowo - szczecinowski, szczecinowska, szczecinowskie
Troszkę więcej problemów mogą sprawić nazwy zakończone na -no np.:
- Jaworzno - jaworzeński, jaworzeńska, jaworzeńskie
- Chełmno - chełmiński, chełmińska, chełmińskie
- Gniezno - gnieźnieński, gnieźnieńska, gnieźnieńskie
- Leszno - lesznieński, lesznieńska, lesznieńskie
Wszyscy pewnie znają stary dowcip "Mieszkanki Warszawy to warszawianki, a mieszkanki Koła? ...szprychy". Przy tworzeniu nazw mieszkańców nie ma takich podchwytliwych pytań.
Nazwy mieszkańców od jednoczłonowych nazw miejscowości tworzymy dodając końcówki -anin oraz -anka. Tutaj podobnie, różnice w tworzeniu nazw mieszkańców mogą być spowodowane regionalizmami lub lokalnymi zwyczajami w nazewnictwie.
- Poznań - poznanianin, poznanianka, poznanianie
- Gdańsk - gdańszczanin, gdańszczanka, gdańszczanie
- Ełk - ełczanin, ełczanka, ełczanie
- Szczecin - szczecinianin, szczecinianka, szczecinianie ale
- Szczecinek - szczecinczanin, szczecinczanka, szczecinczanie
- Szczecinowo - szczecinowianin, szczecinowianka, szczecinowianie
- Szczecinówka - szczecinówczanin, szczecinówczanka, szczecinówczanie
- Szczeciniak - szczeciniaczanin, szczeciniaczanka, szczeciniaczanie
Warto przypomnieć, że przymiotniki określające miasto oraz nazwy mieszkańców piszemy z małej litery.
Odmiana nazw dwuczłonowych i wieloczłonowych
Nazwy miejscowości dwuczłonowe i wieloczłonowe możemy pisać z łącznikiem lub bez. Łącznik stosujemy jeśli nazwa miejscowa składa się z dwu lub więcej członów rzeczownikowych, które wspólnie identyfikują jednostkę administracyjną lub/i geograficzną, a więc miejscowość lub jej część.
Łącznika nie stosujemy w nazwach miejscowych, w których człon nazwy (przymiotnik) pozostaje w związku zgody z głównym członem nazwy (rzeczownikiem) np. Nowy, Stary, Małe, Wielkie. Z łącznikiem nie piszemy również nazw miejscowych wieloczłonowych, w których pierwszym członem są wyrazy: Kolonia, Osada, Osiedle.
W dwuczłonowych i wieloczłonowych nazwach miejscowych, odmieniamy wszystkie człony nazwy, każdy we właściwy dla danego członu sposób. Człony rzeczownikowe odmieniamy jak rzeczowniki, człony przymiotnikowe jak przymiotniki, odpowiednio również człony w rodzaju żeńskim, męskim i nijakim lub te zapisywane w liczbie mnogiej. Poniżej przykłady kilku miejscowości (kliknij by sprawdzić odmianę):
- Bielsko-Biała
- Krynica-Zdrój
- Golub-Dobrzyń
- Borków Nowy
- Nowy Cieszyn
- Górne Maliki
- Brzeg Dolny
- Czarna Wieś Kościelna
- Nowy Dwór Mazowiecki
Jak utworzyć przymiotnik i nazwy mieszkańców?
Przymiotniki od nazw miejscowych dwuczłonowych tworzymy w sposób podobny do nazw jednoczłonowych z tą różnicą, że:
- jeśli oba człony w nazwie to rzeczowniki utworzony przymiotnik zapisujemy z łącznikiem np:
- Czechowice-Dziedzice - czechowicko-dziedzicki, czechowicko-dziedzicka, czechowicko-dziedzickie
- Orchów-Wesółka - orchowsko-wesółecki, orchowsko-wesółecka, orchowsko-wesółeckie
- Rydzewo-Gozdy - rydzewsko-gozdowski, rydzewsko-gozdowska, rydzewsko-gozdowskie
- jeśli pierwszy człon to przymiotnik, a drugi rzeczownik utworzony przymiotnik zapisujemy bez łącznika np.:
- Nowy Sącz - nowosądecki, nowosądecka, nowosądeckie
- Zielona Góra - zielonogórski, zielonogórska, zielonogórskie
- Nowa Huta - nowohucki, nowohucka, nowohuckie
- jeśli pierwszy człon to rzeczownik, a drugi przymiotnik, przymiotnik tworzymy tylko od pierwszego członu (rzeczownika) np.:
- Gorzów Wielkopolski - gorzowski, gorzowska, gorzowskie
- Aleksandrów Łódzki - aleksandrowski, aleksandrowska, aleksandrowskie
- Kamień Pomorski - kamieński, kamieńska, kamieńskie
Powyższe zasady dotyczą również nazw miejscowych wieloczłonowych np.:
-
- Krzeczkowo-Nowe Bieńki - krzeczkowsko-nowobieniecki, krzeczkowsko-nowobieniecka, krzeczkowsko-nowobienieckie
- Nowa Wieś-Dmochy - nowowiejsko-dmoski, nowowiejsko-dmoska, nowowiejsko-dmoskie
- Krzesk-Królowa Niwa - krzesko-królowoniwski, krzesko-królowoniwska, krzesko-królowoniwskie
- Nowy Dwór Mazowiecki - nowodworski, nowodworska, nowodworskie
Nazwy mieszkańców od wieloczłonowych nazw miejscowości tworzymy podobnie jak w przypadku jednoczłonowych dodając końcówki -anin, -anka oraz -anie. Stosując powyższe zasady dotyczące tworzenia przymiotników, z tą różnicą, że jeśli oba człony nazwy to rzeczowniki nazwy mieszkańców możemy tworzyć od obu członów. Nazwy mieszkańców zawsze zapisujemy bez łącznika. Poniżej przykłady kilku miejscowości:
-
- Nowy Targ - nowotarżanin, nowotarżanka, nowotarżanie
- Jelenia Góra - jeleniogórzanin, jeleniogórzanka, jeleniogórzanie
- Maciejów Nowy - maciejowianin, maciejowianka, maciejowianie
- Bielsko-Biała - bielszczanin, bielszczanka, bielszczanie, bialanin, bialanka, bialanie
- Zgliczyn-Glinki - zgliczynianin, zgliczynianka, zgliczynianie, glinczanin, glinczanka, glinczanie
- Nowy Dwór Mazowiecki - nowodworzanin, nowodworzanka, nowodworzanie
Od powyższych zasad tworzenia przymiotników i nazw mieszkańców mogą istnieć wyjątki, spowodowane głównie zwyczajami w nazwenitwie lub gwarą.
Jak sprawdzić prawidłową odmianę nazw miejscowości przez przypadki?
Na stronie eOdmiany.pl sprawdzisz w jaki sposób prawidłowo odmienić nazwy miejscowości w Polsce lub stworzyć od niej przymiotnik, albo nazwy mieszkańców. Wystarczy, że wpiszesz nazwę miejscowości w pole wyszukiwania na naszej stronie, a w odpowiedzi otrzymasz nazwę miejscowości odmianioną przez wszystkie przypadki, utworzone przymiotniki oraz nazwy mieszkańców.