Odmiana słów przez przypadki

Język polski jest zaliczany do grona języków trudnych w nauce. Jednym z czynników, który mocno daje się we znaki osobom uczącym się języka polskiego jest deklinacja, czyli odmiana słów przez przypadki. Niektóre bardziej skomplikowane słowa są trudne w odmianie nawet dla rodowitych Polaków choć z deklinacją oswajają się od dziecka. Znając jednak podstawowe zasady poprawnej Polszczyzny można skutecznie odmieniać wszystkie słowa.

Przypadki występujące w języku polskim

W języku polskim wyróżnić możemy siedem przypadków. Podstawą poprawnej deklinacji jest znajomość przypadków i pytań, na które powinien odpowiadać konkretny przypadek. Zapamiętanie pytań pozwoli nam często intuicyjnie dopasować do nich odpowiedzi w poprawnej odmianie.

• Mianownik (kto? co?) - jest podstawową formą wszystkich słów, dlatego jest najczęściej używanym przypadkiem w języku polskim np. deszcz, słońce, lalka.
• Dopełniacz (kogo? czego?) - jest to drugi najczęściej używany przypadek w języku polskim, zaraz po mianowniku np. deszczu, słońca, lalki. Występuje często po czasownikach, przyimkach, przymiotnikach oraz w przeczeniach np. "Dzisiaj jest pochmurno, brakuje (czego?) słońca, ale nie ma ulewnego (czego?) deszczu."
• Celownik (komu? czemu?) - jest najrzadziej używanym przypadkiem w języku polskim. Najczęściej łączony z przyimkami lub czasownikami, których działanie jest skierowane na kogoś lub coś, np. "przyglądam się (czemu?) lalce", "dałem prezent (komu?) przyjacielowi"
• Biernik (kogo? co?) - jest to czwarty przypadek deklinacji stosowany w odmianie rzeczowników, przymiotników, liczebników i zaimków. Najczęściej łączony z czasownikami jednak w zaprzeczeniu może tworzyć dopełniacz np. "widzę (co?) słońce" ale "nie widzę (czego?) słońca".
• Narzędnik (z kim? z czym?) - jest piątym przypadkiem deklinacji. Wskazuje narzędzie, środek transportu, określa kim ktoś jest lub czym coś jest albo jakie ktoś ma zainteresowania i używanym po przyimkach (z, za, przed, nad, pod, poza, między) np. "napisałem to (czym?) długopisem", "jadę (czym?) autobusem", "jestem (kim?) nauczycielem", "to jest (czym?) skutkiem", "interesuję się (czym?) sportem", poszedłem tam (z kim?) z kolegą"
• Miejscownik (o kim? o czym?) - jest szóstym przypadkiem deklinacji używanym do określenia miejsca, w którym coś się dzieje lub gdzie coś się znajduje, czasu, przyczyny, celu itp. Używa się go po pięciu przyimkach (przy, o, na, po, w), lecz nigdy bezpośrednio po czasownikach. Z przyimkami - o, na, po, w - można stosować inne przypadki, ale tylko miejscownik z przyimkiem "przy". Przykłady: "myślę o Tomku", "pracę zaczynam o ósmej", "na południu jest cieplej", "można polegać na Ewie", "po lekcji jest przerwa", "po sportowcach zostały medale", "zakochałem się w Zosi", "kupiłem kota w worku", "nie wspominaj przy Jacku", "przy notesie leży pióro"
• Wołacz (o!) - jest ostatnim przypadkiem deklinacji, który jako jedyny nie posiada pytania. Wskazówka o! może być czasem myląca ponieważ nie wskazuje na samotne o! tylko na formę wykrzyknikową wypowiedzi. Stosuje się go do bezpośrednich zwrotów lub przywołań. Jest jednym z najrzadziej stosowanych przypadków i wypierany jest przez mianownik (częściej mówimy "podejdź tu Tomasz!" niż "podejdź tu Tomaszu!"), jednak nie zawsze może być przez niego zastąpiony (Drogi Tomaszu!, Panie Tomaszu!). Użycie wołacza dodaje wypowiedzi cechy emocjonalne. Przykłady: "O mój dobry Boże!", "Przepraszam, mamo!", "Panie doktorze!", "Moja droga Aniu!", "Nie tak, głupku!", "Szanowny Kliencie!", "proszę pani!", "Mordo ty moja!"

Odmiana przez przypadki części mowy

W języku polskim przez przypadki odmieniamy następujące części mowy:

• rzeczowniki
• przymiotniki
• zaimki rzeczowne, zaimki przymiotne, zaimki liczebne
• liczebniki (nie wszystkie)
• imiesłowy przymiotnikowe

Przykłady:

Odmiana przez przypadki rzeczownika rower:

Odmiana przez przypadki przymiotnika duży:

Odmiana przez przypadki zaimka ja, my:

Odmiana przez przypadki liczebnika milion:

Odmiana przez przypadki imiesłowu krzyczący:

Jak zapamiętać i przyswoić przypadki gramatyczne?

Wszystkie przypadki w odpowiedniej kolejności można łatwo zapamiętać na przykładzie krótkiego zdania, w którym każdy wyraz rozpoczyna się literą odpowiadającą danemu przypadkowi. Poniżej przykłady kilku takich zdań:

Małgosia Dostała Czerwoną Bluzkę Na Moich Wakacjach

Mama Dała Cudownej Basi Niebieskie, Malutkie Wiaderko

Młody Dżentelmen Chętnie Bierze Niesamowitego Mopsa Wędrownego

Mój Dziadek Codziennie Budzi Nasze Małe Wiewiórki

Mały Daniel Często Buduje Nowe Maszyny Wielowymiarowe

czyli...

M jak mianownik, D jak dopełniacz, C jak celownik, B jak biernik, N jak narzędnik, M jak miejscownik, W jak wołacz

Dla lepszego utrwalenie najlepiej samodzielnie spróbować ułożyć zdania według tej zasady.

Dodatkowo warto wiedzieć, że wystarczy zapamiętać pytania tylko pięciu z siedmiu przypadków: dopełniacza (kogo? czego?), celownika (komu? czemu?), biernika (kogo? co?), narzędnika (z kim? z czym?) i miejscownika (o kim? o czym?). Mianownik to podstawowa forma słowa, najczęściej nazwa czegoś lub kogoś, natomiast wołacz nie posiada pytania i jest po prostu bezpośrednim zwróceniem się do kogoś lub przywołaniem.

Odmiana przez przypadki imion oraz nazwisk

Odmieniając imiona, w zdecydowanej większości przypadków możemy zastosować te same zasady, które stosujemy w odmianie zwykłych słów. Są jednak wyjątki, np. imiona pochodzące z języków obcych, które mogą odmieniać się w sposób niezgodny z zasadami deklinacji. Na naszej stronie znajdziesz więcej wyjaśnień jak odmieniać imiona żeńskie i imiona męskie.

W przypadku nazwisk decyduje kilka czynników, a mianowicie: płeć właściciela, narodowość, końcówka nazwiska oraz czy mówimy o grupie osób. Przykładowo większość nazwisk żeńskich zakończonych literą -a odmienia się, natomiast nie odmienia się nazwisk zakończonych spółgłoską lub samogłoską -y. Kiedy nazwiska żeńskie kończą się na -ska, -cka, -dzka, -owa, -ewa stosuje się zasady odmieniania dla przymiotników. Dla końcówek -ówna, -anka obowiązują zasady odmiany rzeczownika. W przypadku nazwisk męskich odmieniają się niemal wszystkie, nawet w większości te pochodzenia obcego. Więcej zasad i przykładów znajdziesz na stronie o odmianie nazwisk.

Odmiana nazw miejscowości

W przypadku nazw miejscowości o odmianie decyduje nie tylko końcówka, ale również geneza danej nazwy, jak również kwestie historyczne. Odmiana niektórych miejscowości może być nieintuicyjna, a dotyczy to również odmiany nazw mieszkańców danej miejscowości. Jeśli masz wątpliwości, jak prawidłowo odmienić wybraną nazwę miejscowości, z pomocą przychodzi nasza strona internetowa, na której można sprawdzić odmianę dowolnych słów występujących w słowniku języka polskiego. Szerszy opis zasad deklinacji znajdziesz na stronie o odmianach nazw miejscowości.